Definicja
Uzależnieniem behawioralnym nazywamy grupę objawów związanych z wielokrotnym, długotrwałym i utrwalonym powtarzaniem konkretnej czynności. Działanie takie ma na celu zredukowanie złego samopoczucia i wewnętrznego napięcia poprzez osiągnięcie uczucia przyjemności, zaspokojenia, radości czy nawet euforii przez osobę wykonującą daną czynność. Wspólną cechą wszystkich uzależnień jest zaburzona kontrola impulsów, którym osoba z takimi problemami nie jest w stanie się oprzeć, a poddanie się im przynosi poczucie ulgi. Uzależniony nie jest w stanie się opanować
i zaprzestać ich powtarzania. Wiele zaburzeń behawioralnych ma podłoże nerwicowe. W przypadku podjęcia próby zaniechania powtarzania czynności, pojawia się efekt odstawienia, który powoduje nie tylko psychiczne cierpienie, ale również wywołuje objawy somatyczne. Choć niektóre z uzależnień behawioralnych spotykają się z powszechną akceptacją społeczną (pracoholizm, nadmierne dbanie
o sylwetkę), to mogą w znaczny sposób obniżyć komfort życia uzależnionego, oraz jego rodziny. Nieleczone uzależnienie prowadzić może do konfliktów z bliskimi, a nawet rozpadu rodziny. Niektóre
z uzależnień behawioralnych mogą przyczynić się, do pojawienia się i rozwoju wielu niebezpiecznych chorób, których konsekwencją może być śmierć.
Przykłady uzależnień behawioralnych:
- uzależnienie od internetu, komputera
- uzależnienie od gier komputerowych
- zakupoholizm
- seksoholizm, nimfomania
- alkoholizm
- uzależnienie od jedzenia
- uzależnienie od opalania i chodzenia do solarium
- uzależnienie od jedzenia oraz nadmiernej troski o wygląd sylwetki – bulimia, anoreksja
- narkomanię
- hazard
- pracoholizm
Charakterystyczne cechy:
- silna potrzeba powtarzalnego wykonywania określonych czynności,
- niemożność zrezygnowania z podjęcia danej czynności,
- pojawienie się objawów typowych dla syndromu odstawienia, w sytuacjach, gdy wykonywanie danej czynności nie może zostać zrealizowane,
- rezygnacja z innych źródeł sprawiających satysfakcję,
- wzrastająca tolerancja na doznawanie przyjemności,
- intensywność wykonywania określonej, zaburzonej czynności wzrasta z czasem,
- ogólny nastrój i samopoczucie zależy od możliwości wykonywania danej czynności,
- uciążliwe nawroty w przypadku prób zaprzestania wykonywania danej czynności.
Wspólną cechą wszystkich uzależnień jest zaburzona kontrola impulsów (tj. osoba podejmuje czynność pod wpływem impulsu, któremu nie może się oprzeć – poddaniu się impulsowi towarzyszy poczucie ulgi, przyjemności, a nawet euforii). Żadna z teorii biologicznych ani szkół psychoterapii nie wypracowała dotychczas jednej spójnej teorii i metody leczenia uzależnień –wyodrębniono natomiast kilka modeli wyjaśniających proces kształtowania się zaburzonej kontroli impulsów oraz odpowiadające im podejścia psychoterapeutyczne.
- Model biomedyczny- akcentuje rolę dopaminowego układu nagrody w układzie nerwowym człowieka. Układ ten jest pobudzany przez określone substancje i czynności – to prowadzi do wzrostu wydzielania dopaminy, co wywołuje uczucie zadowolenia, przyjemności, euforii.
W procesie rozwoju uzależnienia neurony układu nagrody coraz słabiej będą reagować na tzw. nagrody naturalne (m.in. jedzenie, wysiłek fizyczny, akceptacja społeczna), aktywować je będzie tylko substancja lub czynność uzależniająca i to w coraz większych dawkach. Zwolennicy tego podejścia podkreślają też wpływ zespołu genów przekazanych przez rodziców na podatność na uzależnienia. - Model psychodynamiczny- zakłada wyraźny związek pomiędzy zaistniałymi w dzieciństwie urazowymi doświadczeniami w relacjach z opiekunami a skłonnością do zachowań kompulsywnych w dorosłości. Czynności takie jak objadanie się, masturbacja, hazard są próbą wypełnienia pustki tworzonej przez brak stabilizującej relacji w okresie wczesnodziecięcym oraz poradzenia sobie z deficytami w zakresie takich sfer jak regulowanie emocji, szacunek do siebie, umiejętność troski o siebie, zdolność do czerpania zadowolenia i satysfakcji w relacji
z drugą osobą. - Model poznawczo-behawioralny- przyczyn uzależnienia poszukuje w wyuczonych poprzez działanie wzmocnień pozytywnych i negatywnych nieprawidłowych wzorcach myślenia, przeżywania i zachowania. Zachodzące pod wpływem danej substancji lub czynności zmiany (uczucie rozluźnienia, ulgi, przyjemności, euforii) stanowią na tyle silne wzmocnienie pozytywne, że osoba będzie dążyć do ich powtarzania. Prowadzi to do ukształtowania się ograniczonego repertuaru reakcji, m.in. na sytuacje stresujące, przez co osoba coraz trudniej radzi sobie z wyzwaniami, jakie stawia przed nią życie codzienne.
Wiele osób uzależnionych nie dostrzega rozwijającego się problemu. Warto zatem być czujnym
i reagować, jeśli zaobserwujemy u kogoś z bliskich rozwijające się uzależnienie behawioralne. Jak można pomóc takiej osobie? Czy wyjście z nałogu jest możliwe? Najlepszą pomocą będzie skierowanie uzależnionego do specjalisty w dziedzinie uzależnień psychicznych. Psycholog udzieli wsparcia choremu oraz jego najbliższym. Najczęściej stosowaną metodą w leczeniu uzależnień behawioralnych, jest prowadzenie terapii poznawczo-behawioralnej lub dialog motywujący. Wyjście z nałogu wymagać będzie od uzależnionego czasu, wielu starań i cierpliwości dla siebie samego. Dzięki podjęciu psychoterapii, walka z uzależnieniem behawioralnym może być wygrana.
Szczegółowe informacje:
www.uzaleznieniabehawioralne.pl,
www.kcpu.gov.pl
Pomoc:
telefon zaufania: 801 889 880, czynny codziennie godz. 17:00-22:00.
e-mail: poradnia@uzaleznieniabehawioralne.pl